I ARMIA WOJSKA POLSKIEGO
I
ARMIA WOJSKA POLSKIEGO
Utworzenie 1.
Warszawskiej Dywizji Piechoty w maju 1943 roku było początkiem
drugiej fazy formowania polskiej armii na terenie Związku Radzieckiego. Tym
razem proces organizacji polskich żołnierzy miał być ściśle kontrolowany przez
sowieckie władze i przebiegać pod dyktando współpracy z Armią Czerwoną. W
konsekwencji Polacy otrzymali tylko namiastkę niezależności i w praktyce
wykonywali rozkazy Sowietów. Dodatkowo sztab obu armii w dużej mierze składała
się z radzieckich oficerów, którzy podejmowali kluczowe decyzje.
Od
dywizji do korpusu.
Powstanie ,,nowego” Wojska Polskiego w
ZSRR spotkało się z krytyką ośrodka emigracyjnego. Powszechnie odczytywano
to jako próbę siłowego przejęcia władzy w Polsce. Kontrowersje wzbudzał również
fakt, iż na czele 1. DP stanął gen.
Zygmunt Berling. Niezależnie od zapatrywań politycznych do punktów
werbunkowych Wojska Polskiego w ZSRR zaczęli licznie przybywać Polacy. Dla
wielu z nich zaciąg do armii był jedyną szansą na uniknięcie śmierci w
tragicznych warunkach życia na terenie ZSRR.
W październiku 1943 roku 1. DP została
użyta w bitwie pod Lenino. Starcie okupiono ogromnymi
stratami, co spowodowało wycofanie jednostki
w rejon Smoleńska. Obok 1. DP formowano już dwie kolejne jednostki (2. Dywizja
Piechoty im. Jana Henryka Dąbrowskiego gen. Karola Świerczewskiego i 3. Dywizja
Piechoty im. Romualda Traugutta gen. Stanisława Galickiego), które łącznie
utworzyły 1. Korpus Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. W szeregach korpusu Sowieci
prowadzili szeroką indoktrynację za pośrednictwem rozbudowanej sieci oficerów
politycznych.
Tak przygotowane wojsko było gotowe bić
się u boku Armii Czerwonej i uczestniczyć w budowaniu nowej komunistycznej
Polski.
Siły te nazywano
powszechnie Ludowym Wojskiem Polskim
(LWP).
Od
korpusu do armii.
16 marca 1944 roku został wydany rozkaz
przekształcenia korpusu w 1. Armię (Ludowego) Wojska Polskiego. Do trzech
istniejących wcześniej dywizji piechoty dołożono 4. Pomorską Dywizję Piechoty
im. Jana Kilińskiego dowodzoną przez gen. Bolesława Kieniewicza. Dowództwo nad
całością sił objął gen. Berling. Wreszcie w sierpniu 1944 roku została
utworzona 2. Armia LWP z gen. Świerczewskim na czele. W jej składzie operowały
5. DP płk Aleksandra Waszkiewicza, 6. DP płk Leona Kostiachina, 7. DP płk
Tadeusza Piotrowskiego i 8. DP płk Wasyla Gulida. Był to efekt deklaracji
działającej na terenie okupowanej Polski komunistycznej Krajowej Rady Narodowej
i rozkazów Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, które w lipcu 1944 roku
podjęła decyzję o włączeniu do LWP sił podziemnej Armii Ludowej i powołaniu Naczelnego
Dowództwa Wojska Polskiego. Na naczelnego dowódcę całości wojsk wyznaczono gen. Michała Rolę-Żymierskiego. W planach było
jeszcze sformowanie 3. Armii Wojska Polskiego, ale ostatecznie jednostka nie
została zorganizowana. LWP szybko zwiększało liczebność. Do szeregów armii
wcielano Polaków z wyzwalanych ziem, nierzadko z rozbrajanych i prześladowanych
grup Polskiego Podziemia, w tym żołnierzy Armii Krajowej. W konsekwencji na początku 1945
roku w szeregach LWP mogło służyć już ok. 200 tys. ludzi. Cały czas problemem
był brak wykształconej polskiej kadry oficerskiej, przez co ponad 1/3 obsady
stanowili oficerowie radzieccy.
Latem 1944 roku
jednostki polskie uczestniczyły w wyzwalaniu okupowanych przez Niemców przedwojennych ziem polskich
i w sierpniu stanęły ,,u wrót” prawobrzeżnej Warszawy. Gdy 1 sierpnia 1944 roku
wybuchło Powstanie Warszawskie, Polacy nie dostali zgody
na wsparcie walczącego miasta. Dopiero we wrześniu został przeprowadzony desant
sił 1. Armii.
Berlingowcy
ponieśli jednak ogromne straty, utrzymując przyczółek na Czerniakowie. W
kolejnych miesiącach Polacy uczestniczyli w walkach o Pomorze, a następnie
weszły w skład sił operujących na kierunku berlińskim. W konsekwencji w
kwietniu i maju 1945 roku Polacy brali udział w niezwykle krwawych bitwach o
Budziszyn i Berlin zakończonych zdobyciem stolicy III
Rzeszy. Sukcesy zostały okupione ogromnymi stratami sięgającymi nawet 17 tys.
zabitych i ponad 40 tys. rannych w całym okresie działań LWP. W samej tylko
operacji berlińskiej polskie oddziały straciły ok. 7 tys. zabitych. Stan
osobowy 1. Armii był w tym czasie szacowany na blisko 79 tys. żołnierzy, a 2.
Armii na ok. 90 tys. żołnierzy.
W maju 1945
roku II wojna światowa
dobiegła końca. Żołnierze, którzy przeszli tak długi szlak bojowy z ZSRR w
większości weszli w skład odbudowywanych sił Wojska Polskiego w nowym
komunistycznym kraju. Przez lata ich postawa wzbudzała uzasadnione kontrowersje
historyków. Wielu z nich nie miało możliwości służby ojczyźnie w inny sposób.
Alternatywą było często uwięzienie i niemal pewna śmierć na terenie Związku
Radzieckiego. ,,Berlingowcy” byli swego rodzaju bohaterami tragicznymi, bowiem
złożyli ogromną daninę krwi na szerokim froncie wschodnim, walcząc tylko
częściowo za sprawę niepodległości Polski.
DOWÓDCY
gen. dyw. Zygmunt Berling
gen. bryg. Władysław Korczyc (od 5 października
1944 roku)
gen. dyw. Stanisław Popławski (od 1 stycznia
1945 roku)
STRUKTURA ORGANIZACYJNA
- sztab
- dowództwo i sztab wojsk pancernych i zmotoryzowanych
- dowództwo i sztab artylerii
- kwatermistrzostwo
- zarząd polityczno-wychowawczy
JEDNOSTKI WOJSKOWE
- 1 Warszawska Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki
- 2 Warszawska Dywizja Piechoty im. Jana Henryka Dąbrowskiego
- 3 Pomorska Dywizja Piechoty im. Romualda Traugutta
- 4 Pomorska Dywizja Piechoty im. Jana Kilińskiego
- 6 Pomorska Dywizja Piechoty
- 1 Warszawska Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte
- 1 Warszawska Samodzielna Brygada Kawalerii
- 1 Warszawska Brygada Artylerii Armat im. Józefa Bema
- 2 Pomorska Brygada Artylerii Haubic
- 3 Warszawska Brygada Artylerii Haubic
- 5 Pomorska Brygada Artylerii Ciężkiej
- 4 Brygada Artylerii Przeciwpancernej
- 1 Dywizja Artylerii Przeciwlotniczej
- 1 Warszawska Brygada Saperów
- 2 Brygada Zaporowa 4 Pomorski pułk czołgów ciężkich
- 13 Warszawski pułk artylerii pancernej
- 1 Pomorski pułk moździerzy
- 1 samodzielny pułk łączności
- 3 zapasowy pułk piechoty
DZIAŁANIA BOJOWE
Walki
o przyczółki warszawskie.
We wrześniu
1944, po zajęciu prawobrzeżnej części Warszawy (Pragi) przez wojska radzieckie
i polskie, jednostki 1 Armii toczyły ciężkie i okupione ogromnymi stratami
walki o uchwycenie i utrzymanie przyczółków na lewym brzegu Wisły. Celem walk
było wsparcie toczącego się jeszcze powstania warszawskiego. Walki zakończyły
się klęską i wycofaniem się na Pragę. Od
10 do 28 października 1 Armia wzięła udział w zwycięskich walkach na terenie od
Żerania do Legionowa, gdzie nadal stacjonowali Niemcy.
Operacja
warszawska.
Defilada
Pierwszej Armii Wojska Polskiego na ulicy Marszałkowskiej w wyzwolonej
Warszawie 19 stycznia 1945 r. W dniach 14-17 stycznia 1945 1 Armia WP,
działając w składzie 1 Frontu
Białoruskiego, uczestniczyła w Operacji Warszawskiej. Warszawę,
zniszczoną przez Niemców po powstaniu 1944 roku w 84%, ogłoszono twierdzą.
Została wyzwolona w wyniku działania trzech armii. 61 Armia
z przyczółka warecko-magnuszewskiego i 47 Armia
z rejonu Modlina (działające w składzie 1 Frontu
Białoruskiego Armii Czerwonej) uderzyły w kierunku Błonia, tworząc tzw. kocioł
warszawski, w którym znalazła się część sił 9 Armii
niemieckiej. 1 Armia WP uderzyła na Warszawę siłami głównymi z południa, od
strony przyczółka pod Warką, a częścią sił frontalnie, z rejonu Łomianek, Pragi
i Wilanowa.
Przełamanie
Wału Pomorskiego.
Po zdobyciu Złotowa,
Jastrowia,
Podgajów i sforsowaniu Gwdy, 1 Armia WP przełamała główną
pozycję obrony przeciwnika. Najcięższe walki stoczyła 4 Dywizja Piechoty o przesmyk Morzyca i na
północ od jeziora Dobre, a 6 Dywizja — o ufortyfikowany Nadarzycki Rejon
Umocniony. Po rozszerzeniu wyłomu, zdobyciu Mirosławca
i odparciu licznych kontrataków przeciwnika na pozycji ryglowej Wału
Pomorskiego, w pierwszych dniach marca 1 Armia WP rozpoczęła walki w
ramach Operacji pomorskiej, mającej na celu
zniszczenie niemieckiej Grupy Armii
„Wisła” i wyzwolenie Pomorza. Działając na styku 1 i 2 Frontu Białoruskiego Armia przełamała
silną obronę przeciwnika pod Wierzchowem,
okrążyła
i zniszczyła część sił X Korpusu SS i wraz z wojskami Armii
Czerwonej rozwinęła natarcie na północ:
częścią sił w kierunku Kamienia
Pomorskiego a częścią na Kołobrzeg.
Szturm
Kołobrzegu.
Kołobrzeg w
niemieckim systemie obronnym spełniał rolę ważnego punktu ewakuacyjnego i bazy
morskiej umożliwiającej m.in. lądowanie oddziałów desantowych przeznaczonych
do uderzenia w skrzydło wojsk działających na kierunku berlińskim.
Wykorzystując podmiejskie tereny bagniste, rzekę Parsętę i Kanał Drzewny,
Niemcy w 1944 roku rozpoczęli rozbudowę umocnień w mieście. W 1945 roku
zbudowano system barykad,
przystosowano do obrony budynki i stare forty ziemne położone w węzłowych
punktach miasta. Siły obronne, liczące około 10 tysięcy żołnierzy, walczyły we
współdziałaniu z jednostkami Kriegsmarine, dysponowały ciężkimi działami artylerii nabrzeżnej, artylerią okrętową, czołgami
i działami pancernymi. W marcu 1945 roku miasto było przepełnione cywilnymi
uchodźcami z Pomorza. 4 marca do Kołobrzegu
podeszły jednostki 1 Armii Pancernej Armii Czerwonej, które
po nieudanej próbie zdobycia miasta z marszu przecięły jego lądowe szlaki komunikacje.
Szturm Kołobrzegu ukazany w Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu
7 marca jednostki 1 Armii WP rozpoczęły oblężenie.
Pierwsze uderzenie 6 Dywizji na południowe przedmieścia doprowadziło do
głębokiego włamania. 8 marca 3 Dywizja zamknęła pierścień okrążenia od wschodu.
Do 12 marca, w ciężkich walkach, przełamano zewnętrzny pierścień obronny.
Od 12 do 17
marca walczono o przełamanie drugiego pierścienia obrony i umocnionych obiektów
w śródmieściu, 13 marca do walki wprowadzono 4 Dywizję Piechoty i 4 pułk
czołgów ciężkich. W dywizjach zorganizowano grupy szturmowe. W tym okresie 6
Dywizja zbliżyła się z południa do portu, opanowała Wyspę Solną i sforsowała
rzekę Parsętę. 3 Dywizja i 18 pułk 6 Dywizji, wspierane przez czołgi i działa
pancerne, walczyła o Stare Miasto, zdobyła gazownię i podeszła do stacji
kolejowej. 4 Dywizja zdobyła tor wyścigowy, warsztaty kolejowe i po stoczeniu
pojedynku artyleryjskiego z pociągiem pancernym — zniszczyły go. 14 marca 1945
roku radiostacja
sztabu armii nadała do komendanta twierdzy, płk.Fritza
Fullriede, wezwanie do poddania Kołobrzegu. Wobec odrzucenia
propozycji kapitulacji oddziały 1 Armii wznowiły działania bojowe. 15 marca na
redę kołobrzeską przybyły ze Świnoujścia,
wezwane drogą radiową, posiłki niemieckie. Działanie lotnictwa polskiego, z
powodu gęstej mgły, nie mogła przeszkodzić w desantowaniu. Mimo ognia artylerii
desant zdołał wylądować i wykonał silne kontrataki.
W nocy z 17 na 18 marca, po
przegrupowaniu oddziałów i przygotowaniu artyleryjskim, rozpoczął się generalny
szturm trzeciego pierścienia obrony. W godzinach rannych rejon stacji kolejowej
i port zostały zdobyte. Nieprzyjacielowi udało się część sił ewakuować morzem.
Reszta została zniszczona lub wzięta do niewoli (około 8000 jeńców). Własne
straty wyniosły 1206 poległych i zaginionych bez wieści.
Po walkach na
kołobrzeskiej plaży odbyły się uroczyste "zaślubiny
z morzem".
Kamień
Pomorski, Dąbie Szczecińskie, Gdynia, Gdańsk.
W ramach
Operacji Pomorskiej inne jednostki 1 Armii WP walczyły pod Kamieniem Pomorskim
i Dąbiem Szczecińskim, po czym zorganizowały obronę przeciwdesantową wybrzeża
Bałtyku. 1 Warszawska Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte,
walcząc w składzie 2 Frontu Białoruskiego, zdobywała Wejherowo, Janowo, biła
się pod Łężycami, Wielkim i Małym Kackiem, o Gdynię i Gdańsk, a na koniec o
Kępę Oksywską,
W ramach
Operacji Pomorskiej inne jednostki 1 Armii WP walczyły pod Kamieniem Pomorskim
i Dąbiem Szczecińskim, po czym zorganizowały obronę przeciwdesantową wybrzeża
Bałtyku. 1 Warszawska Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte,
walcząc w składzie 2 Frontu Białoruskiego, zdobywała Wejherowo, Janowo, biła
się pod Łężycami, Wielkim i Małym Kackiem, o Gdynię i Gdańsk, a na koniec o
Kępę Oksywską.
Operacja
berlińska - Forsowanie Odry.
1 Armia WP
uczestniczyła w Operacji Berlińskiej wraz z 1 Mieszanym Korpusem Lotniczym i
niektórymi jednostkami Odwodu Naczelnego Dowództwa, w składzie wojsk 1 Frontu
Białoruskiego. Od 8 do 13
kwietnia Armia wykonała nocami 200-kilometrowy przemarsz znad Bałtyku,
skoncentrowała się nad Odrą w masywie leśnym Stare Łysogórki i zluzowała
jednostki Armii Czerwonej.
Nocą z 14 na 15
kwietnia jednostki lewego skrzydła 1 Armii przeprawiły się na przyczółek
uchwycony przez 47 Armię pod Gozdowicami.
W ten sposób w pierwszym rzucie znalazły się: 1 Dywizja Piechoty i część sił 2
Dywizji na wschodnim brzegu Odry na odcinku Stara Rudnica—Stare Łysogórki, a
część sił 2 Dywizji i 3 Dywizja Piechoty na przyczółku. 4 i 6 Dywizje Piechoty
były w drugim rzucie, a odwód stanowiła 1 Samodzielna Warszawska Brygada
Kawalerii. Na prawo forsowała Odrę 61 Armia,
a na lewo 47 Armia, działająca na głównym kierunku
Operacji Berlińskiej.
16 kwietnia
oddziały 1 i 2 Dywizji, po przygotowaniu artyleryjskim, sforsowały Odrę i
umocniły się na zachodnim brzegu. 3 Dywizja Piechoty i część sił 2 Dywizji
Piechoty wraz z 4 pułkiem ciężkich czołgów i 13 pułkiem artylerii pancernej
uderzyły z przyczółka i włamały się w obronę niemiecką. Aby przyspieszyć tempo
natarcia i zabezpieczyć północne skrzydło 1 Armii w nocy z 1 6 na 17 kwietnia,
na prawym skrzydle, wprowadzono do walki 6 Dywizję, co przechyliło szalę na
korzyść wojsk polskich. Po niezwykle zaciętych walkach, na silnie umocnionym
terenie międzyrzecza, o który Niemcy walczyli z determinacją, przechodząc
wielokrotnie do silnych kontrataków. 18 kwietnia jednostki 1 Armii WP
przełamały główny pas obrony i osiągnęły wschodni brzeg Starej Odry. 19
kwietnia drugorzutowa 4 Dywizja Piechoty, wzmocniona czołgami i działami
pancernymi, wspólnie z 3 Dywizją uderzyła spod Wriezen w skrzydło wojsk
niemieckich. Dzięki powodzeniu tego manewru 2 Dywizji udało się
sforsować Starą Odrę. Nieprzyjaciel rozpoczął odwrót i Armia przeszła do
działań w kierunku Oranienburga i Berlina.
Walki w
Brandenburgii.
Od 20 do 23
kwietnia 1 Armia, walcząc na terenach Brandenburgii, ścigała
wycofujące się oddziały 101 Korpusu „Odra”. Największe tempo pościgu rozwinięto
na lewym skrzydle w oparciu o sukces sąsiedniej 47 Armii,
której działania zmierzały do obejścia
i okrążenia Berlina. 21 kwietnia wojska prawego skrzydła 1 Armii WP przełamały
rubież obronną pod Trampe, a walcząca na lewym skrzydle 4 Dywizja wysunęła się
daleko na zachód i osiągnęła Bernau bei
Berlin.
W związku z
tym, że natarcie prawego sąsiada, 61 Armii,
uległo znacznemu opóźnieniu, między 4 Dywizją a pozostałymi dywizjami
wytworzyła się luka, którą dowódca Armii osłonił wprowadzając 1 Brygadę
Kawalerii i 6 Dywizję Piechoty. Wieczorem 22 kwietnia czołowe oddziały 1 Armii
osiągnęły Kanał Hohenzollernów. Współdziałając z wojskami szybkimi Armii
Czerwonej przełamały one silny opór oddziałów SS
i sforsowały kanał. 24 kwietnia cała Armia umocniła się na rubieży: Bernewe,
Sandchausen, Kanał Ruppiner, Kremmen, Flatow, Paaren, Nauen, Rubież ta
stanowiła fragment zewnętrznego pierścienia okrążenia Berlina. Następnego dnia
wojska Armii Czerwonej opanowały Poczdam i zamknęły pierścień wewnętrzny.
W tym czasie na
północ od miasta, w lasach Forst Riithnick, skoncentrowały się siły Grupy Armii
gen. Felixa
Steinera, która zamierzała przebić się na pomoc Berlinowi. 25
kwietnia nieprzyjaciel, przy wsparciu artylerii i lotnictwa, wykonał uderzenie
na odcinku obrony 2 Dywizji, wdzierając się na głębokość około 3 km. Walki
trwały do 27 kwietnia, kiedy kontratak 1 pułku piechoty zlikwidował wyłom. Po
wyjaśnieniu się sytuacji 1 Armia siłami 3, 4 i 6 Dywizji uderzyła na rubież
Linum-Braedikow, która była broniona w oparciu o umocnienia rozbudowane nad
Havellendischer Grosser Haupt Kanal, wzgórza i bagniste łąki. Obronę tę
przełamano 30 kwietnia.
Szturm
Berlina - Kierunek – Łaba.
Po odparciu
przeciwnatarcia grupy gen. Steinera i unormowaniu się sytuacji nad Kanałem
Hohenzollernów, 1 Armia WP bez 1 DP wznowiła natarcie w kierunku Łaby.
Tam właśnie ustalono linię demarkacyjną między strefami działań Armii Czerwonej
i sprzymierzonych. 1 Armia opuściła więc swoje stanowiska obronne na
zewnętrznym pierścieniu okrążenia Berlina i uderzyła na niemiecką rubież
obronną rozbudowaną w oparciu o Hayellendischer Grosser Hauptkanal, wzgórza i
bagniste łąki. 30 kwietnia przełamała obronę i rozwinęła natarcie w kierunku
zachodnim.
1 maja 6 Dywizja Piechoty zdobyła Friesack, a 3
maja i jako pierwsza polska jednostka, swoim 14 pułkiem osiągnęła Łabę pod
Schönfeld i Stendal
w Saksonii,
nawiązując styczność z oddziałami 9 Armii USA.
4 Dywizja Piechoty doszła do Łaby likwidując do 6 maja
zgrupowanie wojsk niemieckich pod Klietz.
Za
walki o wyzwolenie ziem polskich 1 Armia WP została 14 września 1945 odznaczona
przez Krajową Radę Narodową Orderem Krzyża Grunwaldu I klasy.
Uroczystość dekoracji sztandaru 1 Armii WP odbyła się na stadionie Polonii w
Katowicach 16 września 1945
Źródła informacji:
https://www.wikiwand.com/pl/1_Armia_Wojska_Polskiego
https://pl.wikipedia.org/wiki/1_Armia_Wojska_Polskiego
https://warhist.pl/polska/szlak-bojowy-1-i-2-armii-ludowego-wojska-polskiego/